فیک نیوز ها نزدیک تر از همیشه هستند. شبکه‌های اجتماعی فاصله مخاطبان با یکدیگر را کمتر کرده است. در این مطلب به بررسی ۱۰ روش برای شناسایی اخبار جعلی می‌پردازیم.
فیک نیوز ها و خبرهای جعلی چند واقعیت تلخ را در دل خود دارند. آنها به شناخت و آگاهی مخاطب توهین می‌کنند، واقعیت را تغییر می‌دهد و در بسیاری از موارد دارای اثرات اجتماعی و اقتصادی مخربی هستند. برای همین ضرورتی است، شهروندان در جوامع مدرن و در حال توسعه، با فیک نیوزها شوند.
ضرورتی که باعث شده رشته «سواد رسانه‌ای» بیش از همیشه مورد توجه قرار گیرد و طبق بروزرسانی‌های معیارهای سواد در دنیای مدرن، سواد رسانه‌ای به یکی از شاخص‌های اصلی تبدیل شود.
این گزارش، قسمت اول مجموعه گزارش‌های بانکست در حوزه سواد رسانه‌ای است و ما در هر قسمت سراغ یک موضوع در حوزه سواد رسانه‌ای می‌رویم.
فیک نیوز چیست؟
فیک نیوز یا اخبار جعلی به اطلاعات نادرست یا گمراه‌کننده‌ای اشاره دارد که در لباس اخبار واقعی از طریق رسانه‌های خبری نا شناس (با درجه‌های کیفی پایین)، اکانت‌های ناشناس شبکه‌های اجتماعی یا سایر بسترهای آنلاین ناشناس ارائه می‌شوند.
در اکثر موارد هدف آنها آن دستکاری افکار عمومی است. در برخی دیگر از موارد شایع، این اخبار برای پیش‌برد اهداف گروه‌های خاص، علیه گروه‌های دیگر در حوزه‌های اقتصادی و سیاسی استفاده می‌شوند.
اخبار جعلی می تواند به صورت عمدی برای فریب مردم، انتشار شایعات یا کسب سود از طریق تیترهای کلیکی ایجاد شوند.
چگونه در دام فیک نیوز ها نیافتیم؟
1. منبع خبر را بررسی کنید
هر خبر نیاز به یک منبع دارد، منبع اصلی خبر را همواره چک کنید. آیا خبری که آن را می‌خوانید در منبع اصلی است یا از جایی دیگر نقل شده است. در قدم بعدی مطمئن شوید که منبع خبری تا چه اندازه معتبر و دقیق است.
2. اسناد را دقیق بررسی کنید و به دنبال اصالت آنها باشید
عمده فیک نیوز ها اسناد خود را جعل می‌کنند و تشخیص اسناد جعلی و با اصالت در بیشتر موارد برای مخاطبان کار سختی نیست.
در اسناد جعلی با تصاویر با کیفیت بسیار پایین مواجه هستیم، همچنین با فرم‌ها و فیش‌های جعلی که ساخت آن در نرم افزارهایی مانند فوتوشاپ و … کار سختی نیست.
3. مراقب طعمه کلیک باشید
بیشتر فیک نیوز ها از شما می‌خواهند که برای خواندن ادامه خبر یا گزارش خود، باید روی یک لینک کلیک کنید و به فضای دیگری وارد شوید. این شگرد طعمه کلیک نام دارد و اگر با آن مواجه شدید، کلیک نکنید.
4. قدرت تحلیل خود را فعال کنید
برای اینکه متوجه شویم، یک خبر فیک چرا در برخی بسترهای آنلاین منتشر شده اند و چه اهداف و اغراضی پشت آن است، می‌توانیم قدرت تحلیل خود را فعال کنیم. این سوالات به ما کمک می‌کنند:
۱. فیک نیوزها می‌خواهند افکار عمومی را از چه واقعیت‌هایی دور کنند؟
۲. آیا لحن آنها در جهت تخریب افراد و سازمان‌هاست؟
۳. خبر فیک آنها در واکنش به چه اتفاقاتی است؟
5. درجه غلو و بزرگنمایی را اندازه‌گیری کنید
بیشتر فیک‌نیوز ها خصوصا اخبار جعلی که بر علیه نهادهای اقتصادی و مالی بعضا منتشر می‌شوند، حاوی درجه‌های از بزرگنمایی هستند.
میزان بزرگنمایی و غلو در لحن اخبار و تیترها، نشانه‌ای بر جعلی بودن است. رسانه‌های معتبر و منابع دقیق نیازی به بزرگنمایی ندارند.
6. ظواهر منبع خبر را بررسی کنید
اگر در شبکه‌های اجتماعی هستید، به اسامی مستعار و آواتارهای (عکس‌های پروفایل) غیر رسمی اعتماد نکنید و اگر در بسترهای آنلاین مانند سایت‌ها و بلاگ‌ها هستید، به لحن، برند، نام و مجموعه محتواها دقت کنید.
ظواهر منبع، کمک بزرگی به شما در تشخیص موثق بودن یا نبودن منابع خبری می‌کند.
7. زمان را به عنوان یک فاکتور مهم در نظر بگیرید
بخش زیادی از اخبار جعلی و فیک نیوز ها که بر علیه نهادها و افراد تاثیرگذار منتشر می‌شوند، در مواقعی توزیع می‌شوند که یک نهاد یا سازمان درگیر پروژه‌های مهم و تاثیر گذار است.
این ضرب المثل برای شما آشناست که «قطار در حال حرکت را سنگ می‌زنند». اهمیت این مساله زمانی بیشتر خود را نشان می‌دهد که خبر جعلی، پیرامون سازمان یا نهادی که در آن مشغول به کار هستید شکل می‌گیرد و شما از رویدادها و پروژه‌های مهمی در دل سازمان خود مطلع هستید.
8. رسانه‌ها و افراد مهم و تاثیرگذار زمینه کاری خود را بشناسید
اگر در حوزه‌های تخصصی خود رسانه‌ها و افراد تاثیرگذار را می‌شناسید، شما کمتر در معرض اخبار جعلی قرار می‌گیرید. عمده اخبار جعلی از سوی رسانه‌ها و افرادی منتشر می‌شود که تخصصی در آن حوزه ندارند و شاید برای اولین بار است که نام آنها را می‌شنویم.
9. به انتشار خوشه‌ای مشکوک شوید
فیک نیوزها عموما از روش انتشار خوشه‌ای استفاده می‌کنند. به بیان ساده‌تر ممکن است شما یک خبر جعلی را در چند رسانه ناشناس و یا افراد با اسامی مستعار به صورت هم شکل و هم جهت مشاهده کنید. به این روش انتشار مشکوک شوید.
10. درجه عوام فریبی را بررسی کنید
فیک نیوزها عموما برای پیش‌برد اهداف خود، سعی در جریحه دار کردن احساسات جمعی، با کلیدواژه‌هایی چون فقر، تبعیض و… هستند. اصرار بر گره زدن خبرهای جعلی با این کلید واژه ها را اندازه گیری کنید.
